چرا بخش خانگی ؟
بخش خانگی، همواره یکی از مصرف کنندگان عمده برق در مقایسه با سایر بخشها بوده و نقش مهمی در وضعیت مصرف انرژی برق و همچنین درآمدها و هزینههای صنعت برق دارد.
میزان مصرف برق در ایران به استثنای سال ۱۳۹۰ (پس از اجرای قانون هدفمند کردن یارانهها) همواره روندی صعودی داشته، به شکلی که مصرف برق در سالهای ۱۳۸۴ تا ۱۳۸۹ (برنامه چهارم توسعه) و سالهای ۱۳۹۰ تا ۱۳۹۴ (برنامه پنجم توسعه) به ترتیب حدود ۶.۷ و ۴.۳ درصد و در سال ۱۳۹۷ نسبت به سال ۱۳۹۶ معادل ۵.۱ درصد رشد داشته. متوسط مصرف ماهیانه برق مشترکین خانگی هم وضعیت مشابی دارد.
ایران در رده ۶۵ پرمصرفترین کشورهای دنیا براساس معیار مصرف سرانه قرار دارد (براساس آخرین رتبهبندی بانک جهانی که براساس دادههای سال ۲۰۱۴ است). براساس آمارهای «آژانس بینالمللی انرژی»، در سال ۲۰۱۶ سرانه مصرف برق ایران ۱۵/ ۳ مگاوات در هر ساعت بود. این میزان، کمی بیشتر از میانگین ۱۱/ ۳ مگاوات ساعتی جهان، و کمتر از میانگین خاورمیانه و اروپا و کشورهایی همچون عربستان، روسیه، چین و استرالیا است.
بنا بر اعلام آژانس بینالمللی انرژی، ایسلندیها بیشتر از هر کشور دیگری برق مصرف میکنند. ساکنان نروژ و بحرین در رتبه دوم قرار دارند. همچنین قطر، کانادا، کویت، فنلاند، لوگزامبورگ، سوئد و ایالات متحده آمریکا سرانه مصرف برق بالایی دارند. مردم هاییتی، سودان جنوبی، نیجریه، اتیوپی، تانزانیا، جمهوری دموکراتیک کنگو، نپال و نیکاراگوئه کمترین میزان برق را مصرف میکنند.
مصرف زیاد برق الزاما به معنی انتشار دی اکسید کربن بیشتر نیست. بعضی از کشورها که بزرگترین مصرفکننده برق هستند، بزرگترین تولیدکنندگان انرژی پاک هم به شمار میروند. به طور مثال در ایسلند، بخش اعظم برق از منابع تجدیدپذیر یعنی انرژی زمینگرمایی تامین میشود. کشورهای اروپایی عمدتا جزو تولیدکنندگان برق پاک هستند. سرانه تولید دی اکسید کربن در قطر هم بیشتر از بقیه کشورهاست. پس از آن بحرین، توباگو، مالزی، عربستان سعودی، گواتمالا و ایالات متحده آمریکا قرار دارند.
اما در این میان، در پاسخ به این سوال که چرا با وجود مصرف برق در ایران که براساس آمارهای ذکر شده در حد میانگین جهانی است، همواره مسئولان تاکید دارند که مصرف برق در ایران را بالا بخوانند؟ این استدلال مطرح می شود که چون برخی از کشورهای بالایی این جدول از برق هم برای وسایل روزمره و هم برای گرمایش و پخت و پز استفاده میکنند و در ایران برای این منظور از گاز استفاده میشود، برای پیدا کردن مصرف واقعی برق در ایران باید مصرف گاز و برق را با یکدیگر تجمیعشده حساب کرد.
کشورهای اروپایی و آمریکای شمالی، کل انرژی خانگی خود را با استفاده از مصرف برق تامین میکنند در حالی که خانوارهای ایرانی از دو انرژی گاز و برق برخوردار هستند. در اروپا و آمریکا، وسایلی از جمله اجاق گاز و تجهیزات گرمایشی، برقی هستند، اما در ایران این تجهیزات از سوخت گاز استفاده میکنند.
طبق تحلیل صورت گرفته در سال ۱۳۸۶ میزان معادل گازی که به برق تبدیل میشود برابر با ۱۰ هزار کیلووات ساعت است که حدود سه برابر میزان برق مصرفی در کشور است و اگر این میزان را با حدود ۳ مگاوات ساعت مصرف برق سرانه جمع کنیم، مجموع ۱۲.۹ مگاوات ساعتی سرانه مصرف برق هر نفر، ایران را در رتبههای بالای مصرف سرانه برق در جهان جا میدهد.
یک نکته مهم دیگر، این است که میزان مصرف در بخش تولید و خانگی تناسبی با سایر کشورهایی که رتبههای مشابهی در عرصههای اقتصادی مانند ما دارند، ندارد. مصرف برق خانگی ایران تقریبا برابر مصرف بخش صنعت است که با در نظر گرفتن عدم استفاده از برق برای مصارف گرمایشی در ایران این مسئله بیش از پیش خودنمایی میکند.
(توضیح نمودار: سهم مصرف برق بر حسب نوع مصرفکننده در ایران از سال 1990 تا 2018)
در مقایسه، مصرف برق بخش خانگی در کشور ترکیه تقریبا نیمی از مصرف بخش صنعت است، و این نسبت برای میانگین جهانی نیز مشابه است. در مقایسه، مصرف برق بخش خانگی در کشور ترکیه تقریبا نیمی از مصرف بخش صنعت است، و این نسبت برای میانگین جهانی نیز مشابه است.
(توضیح نمودار: سهم مصرف برق بر حسب نوع مصرفکننده در ترکیه از سال 1990 تا 2018)
(توضیح نمودار: سهم مصرف برق بر حسب نوع مصرفکننده در جهان از سال 1990 تا 2018)
در گزارشی که در سال 1397 توسط مرکز پژوهشهای مجلس منتشر شده، بررسی ابعاد مالی مصرف برق بخش خانگی مورد توجه قرار گرفته و در آن عنوان شده که منابع قابل وصول از محل آزادسازی نرخ برق یا یارانه پنهان مصرف برق در بخش خانگی در سال ۱۳۹۷ حدود ۴.۷ میلیارد دلار (با نرخ تسعیر دلار معادل ۱۱۰۰۰ تومان) معادل ۵۲ هزار میلیارد تومان برآورد میشود که چیزی برابر یک سوم یارانه ضمنی انرژی برق در سال ۱۳۹۷ است.
علاوه بر ابعاد اقتصادی، این معضل به صورت مستقیم باعث افزایش آلودگی هوای شهرها و تاثیر مضر در سلامت شهروندان میشود؛ با در نظر داشتن این نکته که 80 % برق ایران در نیروگاههای حرارتی و با مصرف سوخت فسیلی تولید میشود و همین بخش یکی از عاملان اصلی آلودگی هوا در کلانشهرهاست، و با توجه به اینکه کمتر از 1% برق تولیدی در ایران از منابع تجدید پذیر حاصل میشود، لزوم تعریف و پیادهسازی سیاستهای تشویقی برای صرفهجویی در مصرف برق بخش خانگی بیش از پیش آشکار میشود.
میزان تولید انرژی به تناسب میزان تقاضا و مصرف آن متغیر است و از آن جایی که بیشترین سهم مصرف انرژی در کشور به بخش خانگی اختصاص دارد، کاهش مصرف برق خانگی و مصرف بهینه انرژی توسط افراد جامعه، کمک بسزایی به کاهش آلودگی هوا، هدر رفت آب و در نتیجه خسارات وارده به محیط زیست و سلامت افراد خواهد کرد.
منابع:
www.iea.org
https://bit.ly/3oPjaJu
https://bit.ly/3mMo5JB
https://bit.ly/321i8AA